Organik atıkların bir araya getirilerek, çürütülmesi sonucu elde edilen doğal gübreleme yöntemine kompost denir. Çevre Koruma Ajansı (EPA) ise kompostu, bitkilerin büyümesine yardımcı olmak için toprağa eklenen organik malzeme olarak tanımlıyor. #SürdürülebilirGelecek serimizde bu hafta sizlere evde nasıl komposto yapılacağına dair ipuçları paylaşacağız.
Çöpe attığımız hazinenin farkında mıyız?
Kompostlama işlemi sadece atıkları dönüştürmekle kalmayıp aynı zamanda evde yetiştirdiğimiz bitkilerin toprağını da zenginleştirmek anlamına gelir. Kompost ile mineral ve besin değeri bakımından zengin bir toprak elde edebiliriz. Bu sayede hiçbir ek maliyet olmaksızın, yalnızca mutfağımızdaki atıkları dönüştürerek bitkilerimizin canlılığını artırmış oluruz.
Kompost ile çöpe attığımız çöp miktarını azaltırken gezegenimizi koruyabilir ve bahçemizi de iyileştirmeye yardımcı olabiliriz. Nerede yaşıyor olursak olalım kompost yapmak genel kanının aksine hiç de zor değil.
Kompost olarak neler kullanılabilir?
Yiyecek atıkları (meyve ve sebze atıkları, çay ve kahve posaları, yumurta kabukları vb.) ve bahçe atıkları (çimenler, kurumuş yaprak ve dallar, talaş vb.) kompost malzemelerinin büyük yüzdesini oluştururlar. Gazete, karton ve saç gibi doğada çözünebilir maddeler de karışıma eklenebilir.
Peki kompost için neler kullanılamaz?
Biyolojik olarak parçalanabilir olsalar da süt ürünleri veya hayvansal ürünler (hatta hayvan kemikleri) kokmaya ve haşereleri çekmeye başlayacağından kompost olarak kullanılmaz. Aynısı yağlar, evcil hayvan atıkları için de geçerlidir. Ek olarak hastalıklı veya böcekli bir bitki de kompostu kirletip yapısını bozabileceğinden komposto dahil edilmemelidir.
Kompost yaparken nelere dikkat edilmeli?
1- Kompost bölgesi oluşturmak
Bir kompost kutusu edinin. Bu hazır olarak satılan kompost kutuları da olabilir, evinizde bu amaç için kullanabileceğiniz boş bir saksı da olabilir. Tercih ettiğiniz bu kutuya erişimin kolay olduğundan emin olmakta fayda var. Hem iç hem de dış mekan kompost depolaması için kolay açılıp kapanabilen kap kullanmak iyi bir seçenek olabilir. Bu kutular oluşan kokuları muhafaza ederken aynı zamanda açılıp kapanmaları da kolaylaştırarak konforlu bir süreç fırsatı sunmalı.
2- Yeşil ve kahverengi malzemeleri dengelemek
Kompost yapımının sıcak ve soğuk yöntemler gibi seçenekleri var. Evde kompost yapımına en uygun yöntemlerin başında ise soğuk kompost geliyor: Yeşil (yiyecek atıkları) ve kahverengi malzemeler(bahçe atıkları) olarak ayrılan atıklar katman halinde üst üste yerleştirilerek, doğru süreç yönetimiyle kontrollü olarak çürümelerine ortam hazırlanıyor.
Kompost yapımı için azot, karbon, hava ve suya ihtiyacımız var. Yeşil ve kahverengi olarak ayırdığımız atıklarımız dönüşürken sırasıyla azot (N) ve karbon (C) salınımı gerçekleştiriyorlar. Doğru C:N oranına (30:1) ulaşıldığında ise kompost dönüşüme başlıyor. Yukarıda bahsettiğimiz yiyecek atıkları yeşil malzemelere girerken, bahçe atıkları kahverengi malzemeleri oluşturuyor.
Kahverengi malzemeler karbon açısından zengin olduğundan atıkları parçalayan organizmaları besliyor. Yeşil malzemeler ise yapısında bulunan klorofil sayesinde azot sağlıyor ki bu, yeni toprağın hücre yapısını oluşturmak için kilit bir görev üstleniyor.
3- Nemi yönetebilmek
Sağlıklı bir kompost için nem ve hava dengesini sağlamak gereklidir. Bu yüzden 3 günle bir hafta arası sıklıkta karıştırıp havalandırmanız gerekiyor. Kompostunuza nem gerektiğinde, bir sulama kabı veya ıslak atıklar eklemeyi de tercih edebilirsiniz. Çok sulu olması durumunda ise kahverengi malzeme ekleyerek dengeleyebilirsiniz. Islak malzemeler kompostun, çürümesine neden olabilir ve yararlı mikroorganizmaları yok edebilir. Doğru bir kompost, nemli bir sünger kıvamında olmalıdır.
4- Kompostu karıştırmak
Kompostunuzun da oksijene ihtiyacı var. Hava olmadan, atıklarınız çürümeye ve kokmaya başlar. Bu nedenle atıkları ideal olarak her iki ilâ dört haftada bir karıştırılmalısınız. Kompost hazır olduğunda, ısı üretmeyi bırakacak ve toprak gibi homojen, ufalanan bir yapı kazanacaktır.
Kompost nasıl yapılır?
İhtiyacınız olan gereçler 1 adet kap ve organik atıklarınız.
- Kompost alanı olarak belirlediğiniz yere kabınızı yerleştirin.
- İlk katman için kahverengi malzemelerden bir zemin yapın.
- Sonrasında yeşil malzemelerden oluşan bir katman yapın. Yeşil malzemelerinizin boyutlarının küçük olması, kompost sürecini hızlandıracaktır. Katmanların 10 cm uzunluğu aşmamasına ve eşit aralıklara sahip olmasına özen gösterin.
- Daha sonra sırasıyla yeşil ve kahverengi malzemeleri birleştirerek devam edin.
- En üst katmanı kahverengi malzemelerden kaplayarak kompostunuzu hazırlayın.
Sürecin doğru yönetildiği bir kompost, birkaç hafta sonunda dönüşüme başlayacaktır. Kompost toprak kokusuna sahip olmalı, kokusu rahatsız etmemelidir. Topraksı bir yapıya ve kokuya sahip olduğunda kompostunuz kullanım için hazır demektir.
Kompost yaparken karşılaşılabilecek sorunlar neler?
Elde etmiş olduğunuz kompostunuzu, bitkilerinizin topraklarına karıştırabilir veya üstüne serpebilirsiniz. Doğru bilinen yanlışlardan biri olan ‘kompost toprağın yerine kullanılabilir’ yanılgısını düzeltmekte fayda var: Kompost toprak yerine geçmez, yapısında toprağı zenginleştirecek bileşenleri barındırır. Bu bileşenler sayesinde toprakla bir araya gelen kompost, bitkiyi beslemek için doğal gübre görevi görür. Bu nedenle en iyi sonucu almak için yılda birkaç kez tekrarlamak faydalı olacaktır. Yaşam küçük şeylere gösterilen özenin toplamıdır; küçük büyük demeden atacağımız her adım, dünyamız için fark yaratacaktır.
Kaynak: Türkiye Permakültür Araştırma Enstitüsü, GH
