Facebook uzun bir süre sonunda kripto para planlarını açıkladı. İşte Libra coin ve şirketin kendi Calibra cüzdanı hakkında bilmeniz gerekenler:
Libra nedir?
Facebook, Libra’yı 18 Haziran 2019 tarihinde duyurdu. Bazı kişiler bu tanıma katılmasa da, Libra sanal bir para birimi veya kripto para birimi olarak tanımlanabilir. Katılmama nedenlerini yazının devamında açıklıyor olacağız.
Facebook’un hedefi, Libra’yı milyarlarca insan için, özellikle de gelişmekte olan ülkelerde bankalara veya finansal sistemlere ulaşma imkanına sahip olmayan insanlar için global bir para birimi haline getirmek. En temel anlamıyla başka insanlara transfer edebileceğiniz veya satın alma işlemlerinde kullanabileceğiniz bir para birimi olan Libra projesinde Facebook CEO’su Mark Zuckerberg’in yanında Silikon Vadisi’nden birçok yıldız isim de yer alıyor. Libra, aralarında teknoloji ve finans alanında önde gelen Calibra, Uber, PayPal, Mastercard, Visa ve Spotify’ın da bulunduğu 28 üyeye sahip İsviçreli bir grup olan Libra Birliği tarafından yönetilecek.
Libra nasıl işleyecek?
Teknik bir manifesto denebilecek Libra bildirisi, bu para biriminin blockchain (blok zincir) teknolojisini üzerinden işleyeceğini söylüyor. Bu tanım bazı tartışmalara yol açıyor, kısaca nedenlerini anlatalım.
Blockchain’i kısaca anlatacak olursak; kripto paralarla ödemelerinin gerçekleştiği altyapı ve ilgili kripto para biriminde yapılan tüm ödemelerin dijital ve izi silinemez kayıtları olarak ifade edilebilir.
Çarpıcı nokta, Blockchain’in merkezi olmaması. Yapılan işlemler, tek bir hakem veya merkez bankalarının yerine birbirinden bağımsız bilgisayarlar ağı tarafından işlenir ve doğrulanır. Bu bağımsız bilgisayarlar ‘düğüm’ olarak adlandırılır.
Merkezi olmayan bu yapı, güvenliği artırmak – saldırılacak tek bir varlık olmaması sayesinde- ve ayrıca devletlerin merkezi otoritelere gözdağı vererek işlemleri engellemesini önlemek amacıyla kullanılıyor.
Libra’nın oldukça özgürlükçü, devlet müdahalesi ve banka karşıtı olduğu söylenebilir. İlk blockchain ise, elbette, orijinal şifreleme para biriminin temelini oluşturan Bitcoin id
Sonuç olarak Libra bir kripto para mı?
Bu soruyu hem evet hem hayır diye cevaplıyoruz. Tartışma bu noktada başlıyor, Libra blockchain Bitcoin’in aksine merkezi bir yapıya sahip. Bitcoin’in blockchain yapısında, teoride her ne kadar çok masraflı görülüyor olsa da herkes bir düğüm yönetebilir. Aksine, Libra’nın düğüm yapıları sadece Libra Birliği –Facebook, Uber ve PayPal vb – üyelerinin sunucuları tarafından yönetilecek.
Bu şirketlerin hiçbiri, yapılan işlemlerin işlenmesi ve doğrulanması üzerinde kendi başına söz sahibi olamayacak, bu durum kolektif çalışmayı getirecektir ve blockchain etik yapısına uygun olarak görülebilir.
Yine de, daha özgürlükçü yaklaşıma sahip kimseler, Libra’nın dev şirketlerden oluşan bir grup tarafından kontrol altında tutulacağı endişesini taşıyor. Dahası, örneğin devlet belirli bir işlemin engellenmesi talimatını verdiği takdirde, Libra Birliği’nin baskı altında kalıp duruşunu koruyamayabileceği ihtimalini vurguluyorlar.
Hiç merkezi olmayan bir modelin, Libra’nın iddiası olan “global finansal altyapıyı” sağlamak için yeterince güçlü ve hızlı olamayacağını belirten Facebook, geliştirdikleri bu modeli meşrulaştırıyor diyebiliriz.
Libra neden merkezileştirilmeli?
Cevap ölçek ve hız.
Anti-merkezileşme, sistemi saldırılara ve engellemelere karşı daha az savunmasız kılar ancak süreci çok uzatır. Örneğin, Bitcoin blockchain yapısı saniyede yaklaşık 7 işlem yapabiliyor. Kıyasladığımızda, merkezi bir yapıya sahip olan Visa’nın ödeme ağı ise saniyede 24,000 e kadar ödemeyi destekleyebiliyor. Başlangıçta, Libra saniyede 1000’e yakın işlemi destekliyor olacak.
Bildiri, önümüzdeki beş yıl boyunca Libra’nın “izin verilen” blockchain olarak da adlandırılan mevcut modelden tamamen merkezi olmayan – veya “izinsiz” bir blok zincir yapısına kayacağını söylüyor. Tabii ki bunun gerçekleşeceğine dair hiçbir garanti yok.
Bitcoin oldukça volatil, bu bir sorun mu?
Kesinlikle öyle. 2017 yılı boyunca, Bitcoin’in değeri 920 ila 20,000 dolar arasında dalgalandı. Eğer bir spekülatörseniz, bu iyi bir haber. Ancak Facebook’un 2.4 milyar kullanıcısı için global bir ödeme ağı yaratmak istiyorsanız, ideal koşullar kesinlikle bu değil. Bu sebeple, Libra “stabil coin” olarak tasarlandı.
Yani, Libra’nın değeri gerçek piyasa varlıklarının değerlerine bağlı kılınacak. Temelde, Libra Birliği döviz -dolar, euro ve pound gibi- ve düşük riskli devlet tahvillerinden oluşan sepetleri tahsis edecek. Bu sepetin değeri, dolaşımdaki Libraların birim değerini belirleyecek. Bir kullanıcı bir ortamda Libra alımı yaptığında, alım için kullanılam para Libra Birliği’nin rezervlerine eklenecek.
Bu aşamada, Libra hakkında bildiklerimiz bunlarla sınırlı. Facebook Calibra’nın, kullanıcıların Libra’yı Messenger, WhatsApp veya bağımsız bir uygulama aracılığıyla kullanmalarını sağlayan bir Libra cüzdanı piyasaya süreceğini biliyoruz. Ancak hangi işletmelerin Libra’yı kabul edeceğini henüz bilmiyoruz, yine de Uber ve Ebay’in Libra Birliği üyelikleri dolayısıyla Libra’yı kabul etmesi olası gözüküyor.
Merkez bankaları Libra hakkında ne düşünüyor?
Libra 2020’ye kadar piyasaya sürülmeyecek, ancak bu durum insanların bu konu hakkında endişelenmedikleri anlamına gelmiyor. Facebook kullanıcılarının işlem verilerini reklam hedeflemek için kullanmayacağına söz vermiş olsa da, insanlar kötü örnekler sebebiyle Facebook’a güvenmiyor.
Ayrıca regülatörler de konuyla ilgili harekete geçmeye başladı. Fransa, yalnızca hükümetlerin para aktarabileceğinin altını çizdi ve Libra’nın potansiyel tehditlerine karşı uyardı. İngiltere Merkez Bankası da, Libra’nın İngiltere’den izin alabilmek için çok yüksek finansal standartları karşılamak durumunda olacağını belirtti.
Ve elbette ABD ve Avrupa Birliği’ndeki meclisler, Facebook’un finansal alandaki genişlemesine temkinli yaklaşıyor. Giderek genişleyen, kontrol ve denetimden uzaklaşan, kibirli bir tekel olarak betimlenen Facebook’un bir para birimi yaratması, finansal incelemelerden kaçınmasının en iyi yolu denebilir mi?
Bu sorunun cevabını 2020’de öğreneceğiz.
Yazar: Öykü Selen Uysal
Kaynak: WIRED