Karşılaştığımız medya mesajlarının hatrı sayılır ölçüde artmasıyla birlikte önümüze çıkan bu yeni dünyayı daha iyi anlayabilmek için dijital medya okuryazarlığını geliştirmeye ihtiyaç duyuyoruz.
Böylece teknoloji, lügatımıza bir yeni “havalı” kelime daha eklemiş oldu. Diğer “havalı” kelimelerde de olduğu gibi dijital medya okuryazarlığını kulak arkası etmeden içselleştirebilmek çok önemli. Özellikle Web 3.0’ın hayatımıza girmesiyle birlikte dijital medyayı anlayabilmek teknolojiyle ilişkimizin sürdürülebilirliğini sağlayacak.
Hem Dijital, Hem Medya, Hem de Okuryazarlık
Bu tür kavramları anlamaya çalışırken küçük lokmalar halinde yemek faydalı oluyor.
- Dijital: Dijital kelimesi bizlere teknolojik bir çağrışım yaparken aynı zamanda medya okuryazarlığının daha özel bir alanına odaklandığını vurguluyor.
- Medya: Medyayı basitçe özetlemek gerekirse belirli bir amaca hizmet eden içerikler bütünü denebilir. Bu içerikler video, podcast, dergi, makale, radyo, televizyon ve diğer birçok şey medyaya örnek olabilir.
Bunlardan teknoloji ile bağlantılı olanlar ise dijital medyanın birer ürünüdür. Örneğin şu anda okumakta olduğunuz yazı dijital medyada karşılaştığınız bir içerik. Eğer bu yazıyı bir kitapta okuyor olsaydınız dijital medyanın ana çatısı olan medyaya dahil olacaktı. - Okuryazarlık: Okuryazarlık aslında sadece medyanın verdiği mesajı okumak değil aynı zamanda söyledikleri arasında bağlantılar kurup içeriği entelektüel süzgecimizden geçirmeye işaret ediyor.
4 Adımda Entelektüel Süzgeç
Şimdi karşılaşacağımız bir içeriğe hangi soruları sormamız gerektiğini öğrenme vakti. Bu soruları karşılaştığınız herhangi bir medya içeriğine sorabileceğiniz gibi bu yazıya da sorabilirsiniz.
Bu İçeriği Kim Üretti?
- Karşılaştığınız içeriği üreten kişi kim?
- Bir şahıs mı ya da bir şirket mi? Yoksa bir komedyenin ironik şakası mı?
- Bu kişiler ne kadar güvenilir ve üretilen içeriğin arkasında herhangi bir çıkar var mı? İçerik üreticisi taraflı bir medya mesajı mı yayınlamış yahut bunu yapmak zorunda mı kalmış?
- İçeriği üreten kişi size verdiği mesajdan nasıl bir çıkar sağlıyor ve içerik üreticiliği dışındaki hayatı bundan nasıl etkileniyor?
Bu gibi sorular içerik üreticisini ve vermek isteyebileceği mesajları anlamakta önemli oluyor. Gözünüze çarpan detayın bilinçli mi bilinçsiz mi oluşturulduğunu anlamak o içerik üreticisi hakkındaki düşüncelerimizi etkiliyor. Böylece daha sonra faydalanacağınız içerikleri içerik üreticisine göre seçmek işimizi kolaylaştırıyor. Bu noktada medyanın kontrolüne sahip olmanın önemini kavramak gerekiyor. Çünkü medya kullanılma şekline göre yararlı veya zararlı olabiliyor.
Bu İçerik Hangi Amaçla Üretildi?
Etkileşime geçtiğiniz içerik hangi amaçla oluşturulmuş? Bilgilendirici bir haber mi, fikrimizi değiştirmek için yazılmış bir deneme mi, bir komedi ürünü mü yoksa bizleri bir şey almaya mı teşvik ediyor?
Bu sorunun cevabını bulduğumuzda karşılaştığımız içeriğin verdiği medya mesajını sorgulayabiliyoruz. Örneğin rapor hazırlamak için bilimsel bir araştırma yaparken bilgiyi ironik bir şekilde kullanan kaynakların verdiği medya mesajı raporumuzun doğruluğunu azaltabilir. Fakat bir karikatür hazırlayacaksak o tür bir içeriğin verdiği mesaj bize ilham kaynağı olabilir.
Bu İçerik Kime Göre Hazırlanmış?
Bu soruyu basitçe “Kutuplarda yaşayan birine parmak arası terlik satmaya çalışır mıydık?” şeklinde de sorabiliriz. Çünkü medya mesajları belirli bir kitlenin dikkatini çekmek için tasarlanır. Dolayısıyla her medya mesajı herkese uygun olmayabilir. Medya mesajları şekillendirilirken hedef kitlenin
- İlgi alanları
- Yaşı
- İnançları
- Cinsiyeti
- Coğrafi konumu… gibi özellikleri dikkate alınıyor.
Örneğin bir medya mesajı çocuklara hitap edecek şekilde hazırlanmışsa bir doktora öğrencisinin işine yaramayabilir.
Bu İçeriği Güvenilir Kılan Ne?
Karşılaştığımız medya mesajının doğruluğunu sorgulamamamız bizi medyanın çöplüğünden ayırıp faydalı bilgilere ulaştıracaktır.
İçerikte
- Uzman görüşü
- Güvenilir veri (kullanılan verinin manipülatif olmaması önemli)
- Karşıt görüş
- Araştırma sonucu… gibi unsurlara yer verilmiş olması o içeriği güvenilir kılacaktır.
İçeriğin güvenilirliğini ölçmenin bir diğer yolu ise içerikte hangi detaylara neden yer verilmediğini sorgulamaktır. Eksik detayları fark edebilmek için aynı bilgiyi çeşitli kaynaklardan araştırmak hatta araştırmayı farklı arama motoru ve medya kaynakları kullanarak yapmak faydalı olacaktır. Okuduğunuz bir denemeyi ikna edici veya manipülatif yapan şey de bu soruya verdiğiniz cevap olacaktır.
Kırmızı Hap
Medyayla olan ilişkimiz “Zeki Müren de bizi görecek mi?” olmaktan çıkıp herkesin birer Zeki Müren olması noktasına geldi. Çünkü hepimiz attığımız bir tweetle birer medya üreticisi ve izlediğimiz bir video ile birer medya türketicisi haline geldik. Fakat hem üreticisi hem tüketicisi olduğumuz dijital medyanın okuryazarı olamazsak kendi oluşturduğumuz dünyadan bihaber yaşayacağız. Eğer böyle bir dünyada yaşamaya başladığınızı düşünüyorsanız kırmızı hapımız olan medya okuryazarlığını seçmeyi unutmayın.
Kaynak: Yeni Medya 451 Podcast
